Нариман Қайырбеков

Нариман 21 жаста, Өскемендегі С.Аманжолов атындағы Жоғары ұлттық университетінің Ұлттық ғылыми зертханасында химия мамандығы бойынша білім алуда. Бір жыл бұрын Есенов атындағы ғылыми білім беру қорының ғылыми тағылымдама байқауында жеңімпаз атанып, 2022 жылдың жазында оны Үндістандағы әйгілі университеттердің бірінде өтті. Неліктен дәл ол жерде? Ол байқауда жеңіске жету үшін не істеді және оның тағылымдамасы қалай өтті? Бұл туралы ән айтуды, ғылыми мақалаларды оқуды, қазақстандық подкасттарды тыңдауды және Нобель сыйлығын армандауды ұнататын адамның өзі айтып береді.

Балалық шақ
Бала кезімде заттарды, ойыншықтарды, тұрмыстық техниканы бөлшектеп, ішінде не барын, қалай жұмыс істейтінін көруді ұнататынмын. Маған тіпті оларды бірнеше рет бұзуға тура келді. Соңғы бөлшектерге келгенде, әрқашан сұрақтар туындады: келесіде не бар, ішінде не бар, ол неден тұрады? Жауаптарды химияның арқасында таба алдым.

Байқауға қатысу
Практикалық және теориялық тәжірибемнің жетіспейтінін байқай бастадым. Шешімдердің бірі тағылымдамадан өту, профессорлардан білім алу болды. Мүмкіндіктерді іздеп, Ш.Есенов атындағы қордың байқауы туралы ақпарат таптым. Маған байқаудың ұйымдастырылуы мен қатысушыларға ұсынылған критерийлер ұнады. Байқаудың өзі оның жеңімпаздарының тағылымдамадан өткеннен кейін де өзін-өзі жүзеге асыруын қамтамасыз етуге бағытталған.

Үнді университетін таңдау
Негізгі себеп доктор Сабу Томаспен жеке жұмыс істеу мүмкіндігі болды. Химия ғылымдары мектебінің полимертану және инженерия кафедрасының профессоры, және ол Халықаралық нанотехнологиялар орталығының негізін қалаушы директоры. Оның жұмыстарымен жақсы таныс болдым, өйткені мен де осы бағытта зерттеу жүргізіп жатырмын және бұл мүмкіндікті пайдаланбай тұра алмадым.

Тағылымдама
Кераладағы Ганди университетінің халықаралық және университетаралық наноғылым және нанотехнология орталығында зертханада жұмыс істедім. Негізгі зерттеу янтарь қышқылының туындыларымен күміс, мыс және бор иондарының кешендерінің түзілу процестерін зерттеу болды. Бұл материалдар катализатор ретінде, газды сақтау үшін, оптикалық құрылғыларда, сонымен қатар агроөнеркәсіп кешенінде тыңайтқыш ретінде кеңінен қолданылады. Мен металл нанобөлшектермен де жұмыс жасадым. Олармен биофильмдер алумен айналысты, олардың бактерияға қарсы қасиеттерін зерттеді. Соңғысының арқасында, мысалы, азық-түліктің сақтау мерзімін арттыруға болады.

Жетістіктер
Кәріптас қышқылының туындыларын алдым, сонымен қатар мыс, күміс және бор иондарымен янтарь қышқылының туындылары негізіндегі күрделі қосылыстарды алдым. Олардың физикалық және химиялық қасиеттерін зерттеді. Күміс, мыс және басқа металдардың нанобөлшектерін синтездеу әдістерін игерді. Бірақ бұдан басқа басқа да жетістіктер, тіпті ашылулар болды. Біздің зерттеу тобымызда адалдық, еңбекқорлық бағаланып, діни сеніміне, ұлтына, ғылыми дәрежесіне қарамастан әркімнің пікірі құрметтелді. Барлығы көмектесуге дайын болды. Әріптестерім: «Еңбек – әлемді өзгерту құралы» деп айтатын. Қазақстанға өзіммен бірге алып келгенім осы нәрсе еді және оны жұмысымда қолдануға тырысамын. Осындай таңғажайып жобаның – Yessenov Foundation ғылыми тағылымдама бағдарламасының бір бөлігі болғаныма қуаныштымын.

Бос уақыт
Бұл жеткіліксіз болды, алайда заманауи катализ, энергетика және тұрақты даму жөніндегі конференцияға қатысуға мүмкіндік алдым. Профессорларды тыңдадым, олардың зерттеулерінің нәтижелерін білдім. Тәжірибе барысында жаңа достар таптым. Бұл қарама-қарсылыққа толы түрлі мәдениеті бар елде мен үшін әр нәрсе жаңа болып көрінді, өзімді басқа планетада жүргендей сезіндім. Үндістан өте мейірімді және қонақжай ел, мені үнді әріптестерімен бірге отбасылық мерекелерге шақырды. Жаз жаңбырлы маусым болса да, ауа-райы маған жақсы ұнады. Мен жаңа достарыммен бірге Веллингтон аралы мен Керала су қоймалары, Ковалам маяк және Тривандрам қаласы, Падманабхасвами  ғибадатханасы және Алапужа жағажайы сияқты әдемі жерлерді араладым, Үнді мұхитының самалын сезіндім, бірақ бір-ақ рет жүзе алдым.

Лайфхактар
Тауға шықпас бұрын, сіз өз мақсатыңызды – шыңды нақты анықтауыңыз керек. Қай жерде тағылымдамадан өткіңіз келетінін, онда нені үйренуге болатынын және одан кейін қандай нәтижеге қол жеткізетініңізді таңдаңыз. Ең бастысы, зерттеу көлемі сізбен сәйкес келуі керек. Өзіңізге сеніп, тайсалмасаңыз, бәрі ойдағыдай болады. Бірақ В жоспары да болуы керек. Ал «күтпеген жайттар» туралы айтатын болсақ, Үндістандағы тағам өте ащы, оны сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес, ал адамдар ет жемейді, бірақ сіз оған үйренесіз.

Жоспарлары
Композитті материалдар мен табиғи полимерлер саласындағы зерттеулерімді жалғастырып, бір-екі ғылыми мақалалар жарияламақпын. Шетелде магистратура мен докторантураға түсуді жоспарлап отырмын. Бұл да Нобель сыйлығынан алыс емес деп ойлаймын.