Ануар Идрисов

Ол бірден В. Г. Фесенков атындағы Астрофизика институтының ғылыми қызметкері бола қойған жоқ. Бала кезінде Ануар Идрисов Шортанды ауылындағы шеберханаларда көп уақыт өткізетін. Кейін Алматыдағы РФММ-де оқыды, одан соң жүгіруге деген құштарлығы артты, әрі Оксфордта тағылымдамадан өтті. Алайда жас қазақстандық Yessenov Foundation грантын тек үшінші әрекетінде ғана жеңіп алды! Бүгінде Ануар британдық әріптестерімен ынтымақтастықты жалғастыруда. Ғалым тәжірибе кезінде немен айналысты, неге әлемдегі ең беделді университеттердің бірін таңдады және болашақ байқаулардың қатысушыларына қандай кеңес береді?

• Жеңіске апарар ұзақ жол. Ғылыми тағылымдамалар бағдарламасына үш рет өтінім бердім, бірақ әр жолы өтпей қалдым. Бірде маған қордың басқа бір бағдарламасы – Yessenov Data Lab байқауынан жеңімпаз атану бақыты бұйырды, алайда тағылымдама бағдарламасы әлі де қол жетпес арман болып қала берді. Алғашында бұл мені жабырқататын, бірақ кейін оны өзіме сын-тегеурін ретінде қабылдап, дайындықты мұқият жүргізе бастадым. Жыл сайын бұрынғыдан да мықты портфолио тапсырып отырдым – және ақыры жеңіске жеттім.

• Жеңіске жететіндерге арналған лайфхактар. Бірінші – бұл тағылымдама сізге не үшін қажет екенін түсініп алыңыз. Ішкі мотивацияңызды айқындаңыз. Психиатр Виктор Франкл  Ницшеден үзінді келтіргендей: «Мақсатын түсінген адам кез келген қиындыққа төтеп бере алады». Екінші — алдын ала дайындалыңыз. Егер қай зертханаға баратыныңыз белгілі болса, олардың тақырыптарына қатысты мақалаларды зерттеңіз, профессорымен хабарласыңыз. Бұл сізге жобаны тезірек меңгеруге және әріптестеріңізбен тең дәрежеде сөйлесуге мүмкіндік береді. Сол жерге барған кезде сұрақ қоюдан қорықпаңыз. Ішкі семинарда презентация жасауға кеңес беремін — бұл өзіңізді көрсетуге жақсы мүмкіндік. Үшінші – ғылыми күнделік жүргізіңіз. Қазір іске аспайтындай көрінсе де, идеяларыңызды жазып жүріңіз. Семинарларға қатысыңыз. Онда кездейсоқ естіген бір сөйлемнің өзі сізге шабыт беруі мүмкін.

• Оксфорд жайлы. Тағылымдама – бұл тек ғылым ғана емес, сонымен қатар тұлғалық өсу, дүниетанымды кеңейту және жаңа деңгейге шығу. Әрине, мәртебе де өз рөлін ойнады. Бірақ… Менде «оңайлау» университетке барып, өзім жақсы білетін іспен айналысу мүмкіндігі болды. Бірақ мен Оксфордты таңдадым – ол жерде маған мамандығыма қатысты жаңа, бұрын беймәлім дүниелерді зерттеу ұсынылды. Бұл мен үшін үлкен сынақ болды. Оксфордта сырттан келген зерттеушілермен жұмыс істеуді жақсы меңгерген. Онда шақырылған ғалымдарға арналған арнайы кеңселер бар, және сен күн сайын әлемнің түкпір-түкпірінен келген профессорлармен, постдоктармен, аспиранттармен араласасың. Мәртебе дегеніміз – тек атау емес, ол ең алдымен орта туралы. Ал Оксфордтағы орта – ерекше.

• Зертхана. Рудольф Пайерлс атындағы теориялық физика орталығы – бұл нағыз ғылым ғибадатханасы. Ғимараттың өзі – шабыт беретін кеңістік. Заманауи дизайнмен салынған, ыңғайлы офистер, кофе ішуге арналған аймақтар, ойлануға арналған тыныш бұрыштар – бәрі де жұмыс істеуге ынталандырады. Мұнда шынымен де тәулігіне 24 сағат, аптасына 7 күн жұмыс істегің келеді.

• Тағылымдама. Мен келген кезде Рождество мейрамы болып жатқандықтан, университет бос қалған еді. Осы уақытты мақалалар оқуға, терең ойлануға және дайындыққа арнадым. Маған бірнеше жоба идеясы ұсынылды, бағытымды таңдап, ауқымды ғылыми әдебиеттерді зерттедім. Тақырып жұлдыздар кластері мен қара құрдымды модельдеумен байланысты болды. Біз ғылыми жетекшіммен үнемі кездесіп, ағымдағы міндеттерді талқылап, апта сайынғы жоспар жасап отырдық. Қиындықтар туындаған кезде постдоктарға жүгіндім – бұл алға жылжуыма көп көмектесті. Тағылымдама 3 айға жоспарланған болатын, бірақ зертхана бастамасымен оны маған ұзартты. Бұл – көп нәрсенің көрсеткіші.
• Тағылымдама барысында мен астрофизика бойынша екі семинарға қатыстым, топтық семинарда презентация жасап, бағалы пікірлер мен ұсыныстар алдым. Бұл менің ғылыми мақаламды жақсартуға көмектесті, кейін ол European Physical Journal C журналында жарияланды.
• Теориялық физика және астрофизика бойынша халықаралық конференцияда баяндама жасадым. Семинарға қатысып, 2020 жылғы мақала туралы әңгімеледім – ол әлі күнге дейін жиі дәйектеліп келеді. Тыңдаушылар қатарында галактикалық динамика саласындағы жетекші мамандар болды. Олар менің моделімнің болашақ дамуына қатысты бірнеше бағыт ұсынды. Қазір біз солармен бірлесіп жұмыс істеп жатырмыз.

• Қандай нәтижеге қол жеткіздім? Тағылымдаманың соңына қарай әріптестеріммен бірге Галактикамыздың орталығына жақын жұлдыздар динамикасын сипаттауға арналған аналитикалық модельді әзірлеуді аяқтадық. Барлық алынған нәтижелер ғылыми мақала түрінде рәсімделді – алдағы бір айда соңғы түзетулерді аяқтап, астрофизика бойынша жетекші журналдардың біріне жіберуді жоспарлап отырмыз.

• Практикалық пайдасы. Бір жерден мынадай ұтымды салыстыруды естіген едім: теориялық физика – классикалық музыка сияқты: сирек естіледі, бірақ оның өзінде – сұлулық, тереңдік және жоғары интеллектуалдық мәдениет бар. Оксфордта қара құрдымдар маңындағы жұлдыздардың қозғалысына әсер ететін негізгі механизмді зерттедім. Бұл нәтижелер галактикалардың қалай эволюцияланатынын, жұлдыздардың қалай қозғалатынын, соқтығысатынын және жоғалатынын түсінуге көмектеседі. Ал бұл өз кезегінде – Галактикамыздың қалай құрылғанын және оны/бізді болашақта не күтіп тұрғанын ұғынуға жол ашады.

• Нені үйрендім. Ғылымда ең бастысы – жай ғана білу емес, идея тудыру қабілеті. Бір маңызды нәрсені түсіндім: «Құдай ғана емес, адам да үлкен іс атқара алады» деген сөз бекер айтылмаған. Ол жерде де қарапайым адамдар жұмыс істейді. Иә, оларда тамаша инфрақұрылым бар, иә, шығармашылық пен зерттеуге жетелейтін орта қалыптасқан. Бірақ дұрыс көзқараспен мен де сол деңгейде жұмыс істей алатынымды ұқтым.

• Бос уақыт. Қолымнан келгенінше бәрін сіңіруге тырыстым: әртүрлі адамдармен араластым, салтанатты кешкі астарға бардым, украин қауымдастығы ұйымдастырған сырник кештеріне қатыстым, студенттермен және оқытушылармен кездестім. Осындай кездесулердің біріне Владимир Познер, екіншісіне Стивен Фрай шақырылды. Кездейсоқ әңгімелер кейде терең өмірлік тарихтарға ұласып жатты. Анель Сытдыковамен таныстым — ол гидрокостюмсіз және Антарктида суында жүзген алғашқы қазақ қызы ретінде Ла-Маншты жүзіп өткен. Қазір ол Оксфордта тұрады. Дос болып кеттік, және көп ұзамай мен оны қолдау үшін Англияның солтүстігіне бірге бардым.

• Көп жаттықтым – жүгірумен жоғары деңгейде айналысамын. Оксфордта бәрі, барлық жерде және үнемі жүгіреді. Демалыс күндері кейде қала сыртына шығып тұратынмын: сондай жүгірістердің бірі Доверде болды. Жалпы, Оксфордтағы бос уақыт — бұл «демалу» туралы емес, бұл — мазмұн, кездесулер, шабыт туралы. Әр күнім жеке бір тарау секілді болатын.

• Жоспарлар. Тағылымдама кезінде басталған бағытты әрі қарай дамытып жатырмын. Қазір басқа, бірақ кем емес қызықты жобамен байланысты ғылыми есептеулер жүргізіп жүрмін. Егер бәрі сәтті болса, бұл толыққанды тағылымдамаға, тіпті докторантураға ұласуы мүмкін. ҚазҰУ мен Назарбаев Университетіндегі әріптестеріммен ынтымақтастық орнаттым. Қазіргі таңда мен үшін ең маңыздысы – тағылымдама кезінде қалыптасқан қарқынды сақтап, халықаралық ғылыми серіктестікке қарай нық қадам жасау.

• Бәрі бала кезден басталды. Елордадан 60 шақырым жердегі Шортанды ауылында дүниеге келдім. Жеке үйде тұрдық, ал уақытымның көп бөлігін гаражда өткізетінмін – әртүрлі техникамен әлек болып. Ол кезде әкем аудандық энергия сату мекемесінің директоры болатын, сондықтан менің шеберханаларға, монтаж базаларына, токарь станоктарына еркін қол жетімділігім болды. Ересектердің қалай жұмыс істейтінін сағаттап тамашалап, олардан үйреніп, бірдеңе құрастырып, кейде, әрине, кедергі де келтіретінмін. Осы орта менің қалыптасуыма зор әсер етті. Дәл сол жерде дәлдікке ұмтылыс, жүйелі ойлау және заңдылықтарды іздеуге деген қызығушылық пайда болды деп ойлаймын. Қарапайым ауыл мектебінде оқыдым, кейін Астанаға, одан соң Алматыға көшіп, Республикалық физика-математика мектебінде білім алдым. Дәл сол жерде нақты ғылымдарға деген құштарлығымды толық жүзеге асыру мүмкіндігі туды. Бірақ бәрі Шортандыда басталды – сол шеберханаларда, станоктардың шуында, металл мен майдың иісінде. Дәл сол жерде бақылауды және түсінуді үйрендім.

• Хобби. Бала кезімнен спорт өмірімнің маңызды бөлігі болды: дзюдомен айналыстым, жүзуге қатыстым, шахмат ойнадым. Қазір мен үшін басты орынға жүгіру шықты. Достарымызбен бірге жүгіру мен триатлонға арналған «Столичный фартлек» атты подкастты іске қостық. Мен үшін жүгіру -жай ғана спорт емес, бұл – өзін-өзі танытудың және үнемі дамудың жолы. Мұнда сен әрқашан өзіңмен ғана жарысасың және әр қадамың – өзіңді жеңуге деген ұмтылыс.