Темірлан Шілікбай

Python бағдарламалау тілін үйренуші, 22 жасар алматылық Netflix сәнді премьераларынан да артта қалмайды, оқу үшін де уақыт табады. Жақында британдық нейрохирург Генри Марштың «Зиян келтірмеңдер» атты мақаласын оқыған ол, осы мақаланы оқуға барлығына кеңес береді. Академик Ш.Есенов атындағы қордың грантын жеңіп алған Темірлан,  тағылымдамадан өту үшін XIX ғасырда құрылған Плющ лигасындағы университеттердің бірі-Корнеллді таңдады. Енді міне, болашақ биолог тышқандардың  бағаналық жасушаларын зерттеу үшін Итакқа (Нью-Йорк штаты) аттанады.

Сіз үшін қордың грантын жеңіп алу қаншалықты қиынға түсті?
Мен үшін ең қиыны байқаудан өту барысында өзімді сабырлы ұстап, жүйкемді жеңу болды. Себебі,  байқаудың ережелері мен талаптары айтарлықтай қиын болмағандықтан байқаудан өту барысында ешқандай қиындықтар болмады. Тек, ұйымдастырушылардың үміткерлерді қалай бағалайтынын, конкурстың нәтижесі қалай, қашан шығатынын білмегендіктен байқау нәтижесі жарияланғанға дейін иненің ұшында отырғандай болдым.

Сіз биологсыз, бірақ ветеринарлық медицина колледжіне тәжірибеден өтуге бардыңыз. Бұл немен байланысты?
Мен зертхана таңдау барысында тек қана университетке қарадым. Ол университетте қандай департаменттер бар, немен айналысады деген сияқты мәселелерді ойлап басымды қатырмадым.  Мен үшін ең маңыздысы өзіме қызықты тақырыпты зерттеу болды. Оны ветеринариялық зертханада зерттемей ме, жоқ па, маңызды емес еді. Мен алғаш зертханаға келген кезде, қызметкерлері маған биология департаменттеріне бөлу жүйесі өте икемді екенін айтты. Молекулалық биология департаментінде тіркеліпте ветеринарлық колледжде жұмыс істеуге болады. Иә, біз зерттеуді тышқанға жүргіздік, сондықтан ветеринариялық колледжде зертхананың орналасуы тегін емес.

Темір, тағылымдама аясында зерттеулеріңіз жайлы толығырақ айтып берсеңіз?
2018 жылдың жазында мен Александр Никитин зертханасының стажері болдым. Никитин-Корнелле дің жасушаларын зерттеу жөніндегі директоры. Мен ол кісінің зертханасында жұмыс істегеніме қуаныштымын.  Тәжірибе Тудорита Тумбардың достық зертханасының зерттеу нәтижелеріне негізделген. Доктор Тумбар тышқандардың шаш фолликулаларының жасушаларын зерттейді және оның ашылуларының бірі – әр түрлі бағаналы жасушаларға тег ретінде қолдануға болатын гендер. Мен бұл гендердің репродуктивті және асқорыту жүйелері органдарында дің жасушаларының белгілері болуы мүмкін бе, жоқ па соны анықтауым керек болды. Жай сөзбен айтсам: флуоресцентті микроскоптың көмегімен генетикалық модификацияланған тышқалардың мүшелерін зерттедім. Микроскоп зерттеу қарапайым емес, оның көмегімен зерттеуге қажетті жасушалар ғана көрінеді. Зертханада біраз уақыт жұмыс істегеннен кейін, менің жетекшімнің органоидтарды зерттейтінін білдім. Бұл бірдей жасушалар, бірақ олар өскен сайын шынайы органдарға ұқсастығы көбірек бола түседі. Органоидтармен жұмыс істеу маған өте қызықты болды, сондықтанда мен де осы жобаға сұрандым.

Тағылымда барысында қандай нәтижелер мен жетістіктерге қол жеткіздіңіз?
Мұндай жобалар үш айға созылмайды (менің тағылымдамам 3 ай болды), олар жылдар бойы жасаған жұмыс, зерттеген зерттеу нәтижесінде жүзеге асады. Сондықтан Сіздің сұрағыңызға жауап беру қиын. Алайда, бірінші және екінші жобаларда да мен Никитин тобында жүргізіліп жатқан зерттеуде сөзсіз көмектесетін өте қызықты мәліметтерді таптым. Біз сонымен бірге зерттеуде қолданылатын тышқандар санын едәуір азайтуға мүмкіндік беретін органоидтарды бағаналы жасушаларды зерттеу үшін қолдануға болатындығын дәлелдедік.

Тағылымдама барысында зертханадан басқа қандай қызықты жерлерді көре алдыңыз?
Мен Ниагар сарқырамасында және бірнеше рет — Нью-Йоркте болдым. Корнелл университеті орналасқан – Итака – көрікті қалашығын араладым.

Алға қойған жоспарларыңыз?
Мен бакалавриатты аяқтадым, енді жоспарлағанымдай Урбана-Шампейндегі Иллинойс университетіне  докторантураға оқуға түстім. Шынымды айтсам, мен әзірге PhD-да немен айналысқым келетінін білмеймін. Университетте мен ДНҚ-ны қалпына келтірумен айналысатын ақуыздарды зерттегенді ұнаттым, Корнелл университетінде сабақтардың жасушаларын зерттеу қызықты болды, жақында мен ақуыздардың 3D құрылымына қызығушылық таныттым. Алайда бір нәрсені нақты білемін – мен міндетті түрде биология докторы дәрежесін аламын.