ҚАЛАЙ ДАМУҒА ЖӘНЕ ШЕТ ТІЛІН ҮЙРЕНУГЕ БОЛАДЫ

Кортни Бейли — ағылшын тілінің мұғалімі, халықаралық деңгейде тренер және тілдер саласына деген шексіз құштарлықтың иесі Ол он жылдан астам уақыт бойы білім беріп, әлемнің түкпір-түкпірінде саяхат жасап келеді. Кортни бүкіл әлем бойынша студенттер мен оқытушылармен жұмыс істеп, әрбір аудиторияға өзінің ерекше энергиясын, шығармашылығын және қарым-қатынасқа деген сүйіспеншілігін арнап келеді. Болашақ педагогтарға сенімділік сыйлау, күрделі идеяларды қарапайым тілмен түсіндіру немесе университеттерде семинарлар жүргізу — Кортнидің әр қадамы ағылшын тілін үйретудің заманауи, инклюзивті әрі шабыттандыратын болуын қамтамасыз етуге бағытталған. Қазіргі уақытта ол Шахмадан Есенов қорының ағылшын тілі бағдарламасында оқытушы ретінде қызмет етеді. Міне, оның шет тілдерін ғана емес, өмірде де табысқа жетуге көмектесетін бірнеше құнды кеңесі.

Қазақстанның барлық өңірлерінен кездестірген жастар туралы ойлағанда, жарық жұлдыздай жарқыраған ақылды, терең ойлы сұрақтар қоя алатын және батыл амбициялары бар жандарды көремін. Олардың көздерінде тек болашаққа деген үміт ғана емес, сонымен қатар ішкі күш те бар. Олар — ақылмен және жүрекпен алға бастайтын ұрпақ. Әлем жаңашыл ойлайтын, бағытынан адаспай, өзгерістерге бейім бола алатын визионерлерді күтуде. Егер сен осы ұрпақтың бір бөлігі болсаң, міне, саған айтқым келетін сөздер.

Үздіксіз өзгерістерге бейім болуды үйрен
Болашақ икемділерге тиесілі. Өзгерістер — қорқу емес, түсініп, қабылдау тиіс сын тегеурін. Өмір әрдайым жоспармен жүре бермейді, бірақ икемділік жаңа мүмкіндіктерге жол ашады. Адаптивтілік — бұл бақылаудан бас тарту емес, сын тегеурінге шығармашылық пен жинақылықпен жауап беру қабілеті.

Өзіңді түсінуді үйрен
Сенің эмоцияларында даналық жатыр. Қынжылу, шабыт немесе алаңдаушылық — бәрі де сигналдар. Оларға құлақ ас. Эмоционалды саналы болуды және өзін-өзі реттеуді нeғұрлым дамытсаң, соғұрлым сен сенімді және тұрақты боласың.

«Салыстыру — қуаныштың ұрысы.»
Өзіңді басқалармен салыстыра отырып, өзіңнің даму жолыңды бағалау мүмкіндігін жіберіп аласың. Сенің дамуың — ерекше сын тегеуріндер мен мүмкіндіктерге толы жол. Өзіңді тек өткен күнмен салыстыр. Жақсы адам бол, бірақ оны дәлелдеуге уақыт жұмсама. Сенің іс-әрекеттерің бәрін айтады.

Көкжиегіңді кеңейт
Мәселелер ешқашан оқшау тұрмайды. Өмірдегі әр нәрсе бір-бірімен тығыз байланысты. Жүйелі ойлау терең сұрақтар қоюға, сондай-ақ өзіңнің кішігірім әрекеттеріңнің үлкен үдерістерге қалай ықпал ететінін түсінуге мүмкіндік береді. Бұл — нағыз көшбасшылардың ойлау тәсілі.

Цифрлық сауаттылығыңды дамыт
Технологиялар — бұл жай ғана құрал емес, олар — тіл. Оны үйрен. Ақпаратты дұрыс іздеуді, өзіңді онлайнда танытуды, өзіңді көрсету үшін цифрлық платформаларды пайдалануды үйрен. Қандай да бір ортада — шынайы немесе виртуалды — «басқалардың энергиясына бейімделме, өз энергияңды жаса». Бұл қиын, алайда сенің қатысуың мейірім, қолдау және саналық әкелсін.

Жаныңа жақын ісіңді тап
Рұқсат күтпе. Кішкентай қадамнан баста. Жақындарыңа көмек көрсет. Маңызды немесе әдемі бір нәрсе жаса. Егер іс жүрегіңмен үндессе, ол сенің мұраң болып қалады. Өзіңнен сұра: «Менің даусым мен энергиям қай жерде қажет?» Жақсы сөз бар: «Жаһандық ауқымда ойла, жергілікті деңгейде әрекет ет». Құштарлықтан туындаған жобалар кішкентай болуы мүмкін, бірақ уақыт өте келе олар сенің жолыңды айқындап, өмірге мән береді. 

Білімге ашық бол
«Мен білмеймін» деген сөздерде үлкен батылдық пен күш бар. Қызығушылықты сақта, сұрақтар қой, кері байланысты қабылдауды үйрен, дамы. Адамдар мұны байқайды, мүмкіндіктер сені табады. Қайда барсаң да, адамдарды немесе жағдайды өзің келгеннен жақсы күйде қалдыруға тырыс. Осылайша нағыз үлес қосылады.

Неліктен алға ұмтылғаныңды есіңде сақта
Өмір тұрақсыз әрі ауыр сезілгенде — сенің «неліктең» сені жолда ұстап тұрады. Бұл — сенің бастаған себебің және жалғастыруыңның мәні. Қазір бәрін білу міндетті емес. Бірақ егер өз құндылықтарыңа адал болып қалсаң, сен әлемге дәл қажет адам екеніңді түсінесің.

Энтони Дюррант — ағылшын тілін академиялық бағытта оқыту бойынша, әсіресе IELTS, Cambridge Advanced және Proficiency сияқты емтихандарға дайындық курстарында көп тәжірибесі бар мұғалім. Ұлыбританиядан шыққан Энтони қазіргі таңда Грецияда тұрады. Сонымен қатар, бизнес ағылшын тілін мамандарға оқытады және бір уақыттары өзінің жеке мектебін басқарған. Энтони ELT News және Athens News сияқты басылымдарға мақалалар жазып, Оман Султанатының университетінде ағылшын тілі бойынша дайындық курстары үшін грамматикалық оқу құралының авторы. Бос уақытында тауға серуендерге шығуды және кәсіби сурет салуды ұнатады. Оның картиналарын онлайн-галереядан көруге болады. Энтони сондай-ақ Shakhmardan Yessenov Foundation ағылшын тілі бағдарламасы аясында Қазақстанның аймақтық университеттерінің студенттеріне сабақ береді.

Ағылшын тілінде табысқа қалай жетуге болады?
Шетел тілін меңгерудің тиімді жолдары туралы айтатын болсақ, бірнеше айқын шындықтар бар: әрбір келесі кезеңде қиындықтар арта түседі, бұл көп уақыт пен күшті талап етеді, бірақ ең бастысы — берілмей, жалғастыру. Сондықтан шыдамдылықты жоғалтпау және «Мен B2 деңгейінен C2 деңгейіне 6 айда жетемін!» деген сияқты қарапайым үміттерді құрмау өте маңызды.

Оқуға назар аудар!
Иә, бұл қорқыныш тудырады, алайда егер сен өз мотивацияңды нақты түсінсең, оқуға жеткілікті уақыт бөлсең және тиімді әдістерді қолдансаң, соның ішінде емтихандар мен мақсаттарды ескеріп, — табыс кілті сенің қолыңда болады. Көбінесе сәтсіздік осы аспектілердің бірінде немесе бірнешеуінде қателіктер жіберуден туындайды.

Сен не қалайсың?
Өзіңе осы сұрақты қой. Бұл мотивация туралы сұрақ: сыртқы немесе ішкі мотивация. Сен тілді оған деген махаббаттан, қызығушылықтан, немесе англофил болғандықтан үйреніп жатырсың ба (ішкі мотивация)? Немесе оны жұмыс үшін, емтихан үшін, көшіп кету үшін үйренуің керек пе (сыртқы мотивация)? Әлде бұл екеуі де бірге ме? Бұл сенің тәсіліңді анықтайды. Мысалы, егер сен ағылшын тілін ұнатпайтын болсаң да, оны тез меңгеріп, жұмысқа арналған B2 сертификаты қажет болса — бұл қиындықсыз болады. Бірақ егер сенің мақсатың АҚШ, Ұлыбритания немесе Австралиядағы гуманитарлық бағыттағы университетке түсу болса, саған C2 деңгейі керек, ал бұл — күрделі мәселе. Дәл ғылымдар саласындағы студенттердің талаптары гуманитарлық мамандықтарға қарағанда сәл жеңілірек (B2–C1), ал гуманитарлық пәндерге (C1–C2) жоғары деңгейде талап қойылады.

Қанша уақыт қажет?
Малкольм Гладуэлл өзінің «Гении и аутсайдеры» кітабында, оны, мүмкін, сен де оқыған боларсың, былай деп жазады: кез келген салада — шахматтан бастап теннис пен C2 деңгейіндегі ағылшын тіліне дейін — шеберлікке жету үшін шамамен 10 000 сағат практика қажет. Бұл санға күмән келтіруге болады (барлығы сабақтардың сапасы мен табиғи қабілеттерге байланысты), бірақ жалпы алғанда, бұл әділ сан.

Бұл уақыт сенде бар ма?
Ал егер көп жұмыс істеп, кешкі сабақтарға шаршап қалсаң не істеу керек? Негізінде, күн сайын 2 сағат уақыт тауып, аптасына 5 рет оқуға болады. Бұл жағдайда A1 деңгейінен B2 деңгейіне 2 жылда жетуге болады. Бірақ тек ағылшын тілінде оқыту, сөйлесу практикасымен тұрақты айналысу, сапалы кері байланыс алу және бағалаулар қолдану шартында ғана. Ең қиын кезең — B2 деңгейінен C2 деңгейіне көшу. B2 деңгейінде сен шамамен 4 000 сөз білесің. Ал C2 деңгейіне жету үшін 16 000 сөз қажет, соның ішінде фразалық етістіктер, идиомалар, тұрақты тіркестер мен сөз тіркестері. Сондықтан реалист болыңыздар!

Әмбебап әдіс бар ма?
Жоқ — әркімнің өз жолы бар. Ең тиімді әдіс — ағылшын тілінде сөйлейтін елде өмір сүру және тілдік ортаға толық ену, бірақ бұл бәріне қолжетімді емес. Дегенмен, тілмен үнемі байланыста болу маңызды. Сондықтан: оқы, тыңда, жаз, сөйле. Сөздікті мысалдармен (жай ғана сөз + аударма емес) жүргізіп, жаңа тіркестерді сөйлеуде қолдануға тырысыңыз.

Мобильді қосымшалар
Қазіргі уақытта көптеген мобильді қосымшалар бар, мысалы, Fluent U, Elsa Speak, Babbel, Duolingo, Hello Talk, Rosetta Stone және басқалары. Бірақ тек оларға ғана сенім арту қауіпті. Мысалы, бір қолданушы француз тілін «грамматикалық- аударма әдісімен» үйренді, алайда нақты әңгімеде ол көмексіз қалды. Кейінірек Грецияға көшіп, өз оқушыларының ата-аналарымен сөйлесіп, курстарсыз, тек ортаға ену арқылы грек тілінде сөйлеуді үйренді.

Емтихандар
Егер мотивацияңды, уақытты және әдістерді мұқият ойластырсаң — соңғы кезең: емтихан. Жұмыс, оқу, эмиграция — бәрі белгілі бір деңгейді талап етеді. Кейде бірнеше емтиханның арасында таңдау жасау қажет болады. Cambridge (FCE, CAE, CPE) — мерзімсіз. Олар грамматика бойынша арнайы бөлімге ие — «English in Use». IELTS, TOEFL, TOEIC, PTE — екі жылға жарамды. IELTS — академиялық және жалпы бағытта. TOEFL — университеттік өмірге бейім (лекциялар, семинарлар және т.б.). TOEIC — бизнеске бағытталған. Назар аударыңыз: емтихан компьютерлік немесе жазбаша/ауызша түрде болуы мүмкін. Егер қолжазбаңызбен қиындықтар болса — компьютерлік нұсқаны таңдаңыз.

ЖИ-мен не істеу керек?
Қазіргі таңда ChatGPT және басқа да ЖИ-платформалардың арқасында өз ісіңді айтарлықтай жеңілдетуге болады: эссе жазу, идеялар ойлап табу, тапсырмаларды қайта құрастыру… Алайда, емтиханда ЖИ-ге қолжетімділік болмайды. Тірі оқытушы кері байланыс бере алады, ал ЖИ бұл көлемде және сапада әлі бере алмайды. Мысал ретінде, бір студент Elsa Speak-ті жақсы пайдаланып, ол оның сөйлесу қабілетін айтарлықтай жақсартты. Бірақ эссе жазуда ол үнемі ChatGPT-ге тәуелді болды. Нәтижесінде: оның оқу, тыңдау және сөйлеу қабілеттері жоғары деңгейде болды, алайда жазбаша жұмысы толық сәтсіз шықты. Осыған байланысты қорытынды бағасы қанағаттанарлықсыз болды. Сондықтан жалқауланбаңыз! Оқытуда табыс тілеймін!