Дарина Мухамеджанова

2020 жылы он сегіз жасар Дарина Мухамеджанова оқуға түсу үшін Семейден Астанаға аттанды. Nazarbayev University-дің екінші курсында ол өтінім беріп, Yessenov Foundation күрделі байқауында жеңіске жетті. Осылайша, жас қазақстандық Мичиган университетінің зертханасында гендік инженерия мен ми ісігін зерттей отырып, ғылыми тағылымдамадан өте алды. Ол мұндай тәжірибемен ары қарай не істеуді жоспарлап отыр? Даринаның өзінен сұрайық.

Неліктен дәл осы американдық университетке тағылымдамадан өтуге барғыңыз келді?
Мичиган университеті туралы алғаш рет жеті жыл бұрын білдім. 9-шы сыныпта оқып жүргенде YouTube-тағы Ксения Нигластың влогтарына қатты әуестенетінмін. Ол – эстондық педагог, Мичиган магистранты, Кембридж докторанты, блогер және ғылымды танымал етуші, сондай-ақ деректер жөніндегі маман. Сол кезде мен оның орнында ешқашан бола алмаймын деп ойладым, яғни Мичиган университетін айтып отырғаным…

Сіз үшін Yessenov Foundation қорының грантына байқау қалай өтті?
Өтінімді тапсыру кезеңінен бастап байқаудың форматы ерекше әрі сөзсіз есте қаларлық болды. Сөз көлемі мен құрылымына қойылатын ешбір шектеусіз еркін эссе түрінде өз жұмысым, ғылымға деген сүйіспеншілігім туралы айту маған қызық болды. Қордың кандидаттарға деген икемділігі мен қызығушылығына таң қалдым. Мен, тіпті қордан «Мен шынымен де қалағанымды, нені қалайтыным жайлы және қаншалықты қалайтынымды жаза аламын ба?» деп сұрадым. «Иә, барлығы дұрыс»,- деп маған жауап берді. Сонда менің ішкі жазушым шаттанды! Содан кейін сұхбат, интервьюерлермен әңгіме табиғи әрі қалыпты жүрді. Екі тараптың да бір-бірінің жетістігіне шын ықыласпен қарайтыны сезілді. Бұл маған әсер етті.

Бұл байқауда жеңіске жету үшін не қажет?
Шынайы болыңыз. Мұның жәй ғана клише емес, керісінше шындық екенін жеткізгім келеді. Эссе тапсырудан бастап сұхбатқа дейін байқаудың әр кезеңі әрбір үміткер өзінің бірегей хикаясын айтып беретіндей етіп жасалған. Сондықтан шынайы болыңыз: ғылымдағы жолыңыз, онда қалуға не түрткі болғаны, зерттеуді не үшін және неліктен жүргізіп жатқаныңыз, армандарыңыз бен қандай мақсаттарға қол жеткізгіңіз келетіні туралы баяндап беріңіз. Осы ғана.

Тағылымдамаңыз қалай өтті?
2023 жылдың 1 тамызында мен Мичиган университетінің медицина мектебінің нейрохирургия бөліміндегі доктор Тоширо Хара тобының мүшесі болдым. Глиобластома кезінде ісік пен иммунитеттің өзара әрекеттесуін зерттеу үшін әмбебап генетикалық тәсілді қолдануды зерттедім. Жарты жылдық тағылымдамадан өттім: 3 айы жеңіп алған Yessenov Foundation гранты арқылы өтелді, қалғанын өзім төледім. Жасушалардың генетикалық модификациясының сенімді әдістемесін әзірледім. Мақсатым ісікті қоршаған жасушалар арасындағы күрделі өзара әрекеттесулерді түсіну болды. Ісікті емдеудегі заманауи әдістердің тиімсіздігімен, ісік жасушаларының қатерлілігімен, генетикалық факторлармен және т.б. байланысты мәселелерді шешу кезінде тобымыз кешенді тәсілді қолданды. Жеке өзім глиобластоманың дің жасушаларын зерттеп, жасушааралық өзара әрекеттесулерді көбейтумен айналыстым.

Дарина, неге қол жеткіздіңіз, нені үйрендіңіз?
Hara Lab-тағы тағылымдамамның алты айы өте нәтижелі болды. Біз нейрохирургия бөлімінде жұмыс істедік, бұл шынайы пациенттерден алынған жасуша үлгілеріне қол жеткізуге мүмкіндік берді. Күрделі талдаулар (мысалы, бір жасушалы РНҚ секвенциясы) көмегімен біз пациент үлгілерінде, тышқандардың ағзаларында байқалатын тенденцияларды қайта жасадық, сондай-ақ тірі емес ағзалармен тәжірибе жүргіздік. Семинарлардың бірінде мен келесі ойды естідім: «ісік жасушалары ешқашан жаңа нәрсе ойлап таппайды, олар әрдайым кездесетін басқа жасушалар тәжірибесінің негізінде үйренеді». Доктор Хара жеке өзімді 3D-мәдениеттермен және органоидтермен жұмыс істеуге, молекулалық клондауға және секвенирлеуге, гендік инженериядағы тәсілдерді, сонымен бірге CRISPR/Cas9 технологиясы арқылы геномды өңдеу сияқты дағдыларды үйретті. Зерттеу нәтижелерім екі конференцияда ұсынылды: PIBS poster Night 2023 және Biointerfaces Institute Research Day 2023.

Ал, тағылымдама кезінде әлеуметтік-мәдени жағдай қандай болды?
Жақсы достар мен таныстар таптым, кейбіреулерімен әлі күнге дейін байланыстамын. Мичиганда көптен бергі құзға шығу деген арманымды іске асыруға жол таптым. The Planet Rock құзға шығу залында жақсы достар мен әріптестерді таптым, мұзға өрмелеп көрдім және көптеген әдістерді, сақтандырушыма деген сенімімді артуға үйрендім. Ұмытылмас тәжірибе! Сондай-ақ, Нью-Йоркке, Бостонға барып қайттым және Мичиган бойынша бірнеше сапар жасадым. Ұлы Көлдердің табиғаты керемет. Әрине, достарыммен бірге американдық футбол көріп, сүйікті Мичиганды қызу қолдадым.

Соңғы жылда ғылыми мансабыңызда не болды? Әрі қарай не істеуді жоспарлап отырсыз?
Есенов қоры ұсынған тағылымдама қорытындысы бойынша жобама негізделген зерттеу ұсынысын дайындадым және Мичиган университетінің студенттік зерттеу мүмкіндіктері бағдарламасының мақұлдауын алдым. Осылайша мен 2024 жылдың қысында тәлімгерлік бағдарламасының қатысушысы болдым. Онда мен таңдалған студенттерге негізгі зертханалық дағдыларды үйреттім – тәжірибе беріп, оларды жобаның тарихымен таныстырдым. «Сізді сыйлы етіп көретін, еститін, бағалайтын, сүйетін және қолдайтын қонақ ретінде сезінуіне себеп болыңыз». Енді бұл менің жұмысымның негізгі қағидасы. Жазда мен Киото университетінің докторы Макото Хаяшиден шақыру алдым және оның зертханасында тағылымдамадан өттім, онда мен экстрахромосомалық дөңгелек ДНҚ-ға жауап ретінде иммундық жүйенің белсендірілуін зерттедім. Жапониядағы тағылымдама білімім мен дағдыларымды кеңейтіп қана қоймай, жапон зертханасында жұмыстың қалай жүретінін көрсетті. Қазір мен Nazarbayev University-де оқуымды жалғастырып жатырмын, дипломдық жұмысыммен айналысып жатырмын. Оны қорғау келесі күзге жоспарланып отыр. Енді алда Қазақстанда орындалатын жұмыс пен ғылым көп.

Осыған ұқсас тәжірибеден өтетіндерге қандай кеңес бере аласыз?
Мақсаттарыңыз бен басымдықтарыңызды анықтап алыңыз. Университеттің шартты беделіне немесе атақты профессордың керемет зерттеуіне ұмтылмаңыз. Есіңізде болсын: сізді ғана таңдамайды, біз де таңдау жасаймыз. Ең алдымен, өзіңіз үшін қандай ментормен жұмыс жасағыңыз келетінін анықтаңыз және оны іздеңіз. Мәселен, доктор Хараның зертханасындағы тәжірибем оның өзіне, шыдамдылығына байланысты жағымды және өнімді болды. Бұл қабілетіңіздің болмағанына емес, сізге бейтаныс болғанына байланысты қорқынышты. Өтінім беру процесінде немесе қабылдайтын зертхананы іздеу кезінде болсын, белгісіздік қорқынышты болып көрінеді, бірақ өзіңізден: дағдыларыңыздан, таланттарыңыздан және армандарыңыздан күмәнданбаңыз. Сіз бәріне қол жеткізе аласыз. Өзіңізге деген сеніміңізді сақтаңыз, сонда әлем сізге ашылады. Сондай-ақ сізге көмектесе алатын бағдарламаның басқа жеңімпаздарымен және адамдармен байланысудан тартынбаңыз.