Бексұлтан Қазыбай

Yessenov Foundation 2022 ғылыми тағылымдамалар байқауының жеңімпазы Түркістан облысының тумасы. Жасы 26-да. Бексұлтан School of Medicine Nazarbayev University магистратурасының түлегі, ал қазіргі таңда Утрехт университетінің докторанты. 2023 жылдың жазында ол Шотландиядағы Глазго университетінің Вольфсон-Воль қатерлі ісіктерді зерттеу орталығында тағылымдамадан өтті. Төменде онымен өткен сұхбат берілген.

Мамандықты қалай таңдадыңыз, оның өкілдері қайда және кім болып жұмыс істейді?
Молекулалық онкология саласындағы мамандықты таңдау туралы шешім қарапайым түрде түсіндіріледі: мен қатерлі ісік жасушаларын зерттеуге қызығушылық танытамын. Оларды өлмейтіндер деп те атайды, себебі олар шексіз көбейіп, үнемі тірі қалады. Бұл жол маған қазіргі заманның ең ауыр ауруларының бірімен күресуде үлес қосуыма мүмкіндік беретінін түсіндім. Осы мамандықтың өкілдері әлемнің жетекші ғылыми және медициналық мекемелерінде, соның ішінде университеттерде, ғылыми-зерттеу институттарында және фармацевтикалық компанияларда жұмыс істейді. Олар қатерлі ісіктерді диагноздау мен емдеудің жаңа әдістерін әзірлеумен айналысады, сонымен бірге қатар ісіктер мен метастаздар дамуының молекулалық механизмдерін зерттейді.

Тағылымдамадан өту байқауындағы қандай қызықты жайттарды айта аласыз?
Байқау маған ерекше форматымен қатты ұнады. Ережелерді білген соң әрбір кезеңі еліктіргіш сынақ болған процеске кірістім. Логикалық есептерді нақты жауапсыз шешу тек кәсіби дағдыларды ғана емес, сондай-ақ тиімді қарым-қатынас жасау мен өзіңе деген сенімділікті таныту қабілетін де талап етеді. Дәл осы қасиеттер мен зерттеушілік тәжірибе менің жеңімпаздар қатарында болуымның себебін түсіндіретін сияқты.

Бексұлтан, байқау мен тағылымдамадағы ең қиын нәрсе не болды?
Байқау барысында топтық сұхбаттан өту қиын болды. Ол кезде маған қалай дайындалу, сұхбат кезінде өзіңді қалай ұстау, сұрақтарға қалай жауап беру керектігі және т.б. түсініксіз болды. Бірақ қатысушылардан күтілген нәрсе шынайы болу және барынша қолыңнан келетіннің бәрін көрсету еді. Тағылымдама кезінде басымнан өткен қиындықтар келесідей болды: зертханада қойылған міндеттерді орындау үшін жаңа білім мен дағдыларды тез игеру және уақытты тиімді басқару қажеттілігі. Алайда мен кедергілерден сәтті өттім. Мотивация, табандылық, әріптестер мен тәлімгерлердің қолдауы көмектесті. Осы байқауға өтінім бергісі келетін студенттерге мына кеңесті бергім келіп отыр: өтінімде де, сұхбат кезінде де зерттеу тақырыбыңызға шынымен қызығушылық танытатыныңызды көрсетіңіз. Басқа артықшылықтардан бөлек, жоғары ынталы болсаңыз, сізді жеңімпаз деп таңдауы мүмкін. Жеңімпаздарға 50 зертханадан тұратын тізімді жасауға және оларға мүмкіндігінше тезірек хат жазуға кеңес беремін. Мысалы, сұхбатқа шақыру алғаннан кейін немесе Yessenov Foundation қорының байқауындағы жеңісті білгеннен кейін.

Тағылымдамада немен айналыстыңыз?
Тағылымдама үшін Institute of Cancer Sciences таңдадым. Оны осы зерттеу университетінің Wolfson Wohl Cancer Research орталығында өттім. Ол мазмұнды әрі өнімді болды, доктор Крис Холсидің жетекшілігімен жедел лимфобластикалық лейкоз жасушаларының орталық жүйке жүйесіне бейімделуін зерттеумен байланысты ірі жоба бойынша жұмыс істедім. Қатерлі ісік пен соматикалық жасушалармен жұмыс істеу дағдыларын игеріп, әртүрлі зертханалық әдістерді меңгеріп алдым. Тышқандардан қатерлі ісік жасушаларын анықтадым, оларды кейінгі талдауға дайындадым, оларға қарсы дәрілер әсерін тексеру үшін эксперименттер жүргізуге қатыстым. Өз зерттеуімді де жүргізіп үлгердім: лейкоз жасушалары соматикалық жасушалардан қоректік заттарды ала алатындығын зерттедім, масс-спектрометр көмегімен липидтер алмасуын талдадым.

3 айда не үйрендіңіз?
Біріншіден, көптеген құнды дағдылар мен білімге ие болдым және эксперименттерді тиімді жоспарлауды үйрендім, бұл дағды маған осы күнге дейін ғылыми жұмысымда жәрдемдесіп келеді. Екіншіден, ғылыми жобаларда қолдануға болатын соңғы зерттеу әдістерін меңгердім. Ақыры, өз күшіме сенімді болдым, ғылыми және зерттеу қызметіндегі әлеуетті мүмкіндіктерімді біліп алдым. Енді менде академиялық саладан фармацевтикалық және биотехнологиялық сияқты өндірістік компаниялар жұмысына қалай ауысуға болатыны туралы нақты түсінік бар.

Бексұлтан, ғылымнан басқа тағылымдама несімен қызық болды?
Мен Ұлыбританияның бірнеше қалаларына барып үлгердім, Глазго, Эдинбург пен Лондонды көрдім. Түрлі мәдениет атмосферасына еніп, жаңа достарымды, бәлкім, болашақ әріптестерімді кездестірдім. Көптеген жергілікті көрікті жерлерге барып, әлем асханаларының түрлі тағамдарын татып көрдім. Вольфсон-Воль қатерлі ісіктерді зерттеу орталығы қала сыртындағы орманмен қоршалған. Бұл мені жаңа хоббиге, яғни хайкингке шабыттандырды. Бос уақытта табиғат пен физикалық белсенділіктен ләззат алуға мүмкіндік береді.

Қазір немен айналысып жатырмыз және алдағы бірнеше жылға жоспарларыңыз қандай?
Өткен жылы қазір жұмыс істеп жатқан Нидерландыдағы Утрехт университетінің Maxima Butterfly докторантура бағдарламасына түстім. Мұндағы докторант студенттер толыққанды ғылыми қызметкерлер ретінде қарастырылады және бұл ерекше нәрсе. Өйткені бұл Еуропаның Prinses Maxima Center балалар онкологиясының ең ірі орталығында жұмыс істеу мүмкіндігі болып табылады. Алдағы төрт жылдағы мақсатым – диссертацияны аяқтау және ғылым докторы дәрежесін алу. Содан кейін фармацевтикалық компанияда жұмыс істеуге ниет бар, онда мен қатерлі ісікке қарсы жаңа дәрі-дермектер мен оны емдеудің әдістерін әзірлеумен айналысамын деп үміттенемін.

Бос уақытыңызды немен және қалай өткізесіз?
Музыка тыңдай отырып, жүгіруді ұнатамын және жаңа бағдарлар салуды жақсы көремін. Бұл күнделікті алаңдаушылықтан арылуға және қаладағы қызықты жаңа орындарды ашуға мүмкіндік береді.  Мысалы, көшеде жүгіріп келе жатып, кофе дүкенді кездестірдім, қазір ол достарыммен бірге уақытымды жиі әрі қуанышпен өткізетін сүйікті орынға айналды. Саяхаттауды ұнатамын. Былтыр Брюссельде, Страсбургте және Парижде болдым, ал келешекте Еуропаның оңтүстік елдеріне саяхатқа аттанамын деп үміттенемін.